Zenginlerin hayatlarına dair dizilere sürekli bir talep mevcut. Bu dizilerde güçlü karakterler genelde yetki sahibi, uydurma ve mutsuz olarak tasvir edilirler lakin zekalarıyla ilgili rastgele bir genelleme yoktur. O vakit kritik soruyu tekrar soralım: Zenginler, zeki oldukları için mi güçlü?
İnsanların sahip olduğu net paha, zekalarının bir sonucu olsaydı toplumlardaki büyük servet açığı en azından kimileri için daha tolere edilebilir, daha güzel karşılanabilir bir durum olurdu. Mesela eşitsizlik, “bizi daha uygun bir geleceğe götüren en zekiler” için ödenen bir bedel olarak görülebilirdi. Ya da geçen yıl İngiltere’de devrin Başbakanı Liz Truss, toplumun en varlıklı kesitine vergi indirimi getirmek istediğinde 45 gün üzere kısa bir müddette koltuğundan olmaz ve ülkenin en kısa müddet misyonda kalan başbakanı olarak tarihe geçmezdi.
Zekanın insanların maddi ve mesleksel başarılarına katkısı hakkında tartışmalar daima oldu. Mesela, ailesinden miras kalmadan yani kendi uğraşlarıyla milyarder olan Elon Musk, Jeff Bezos ve Ray Dalio üzere isimlere bakalım. Bu isimlerin teknoloji ve finans üzere gelişmiş bölümlerde ortalama düzeylerde kalması sürpriz olurdu.
Zengin iş insanlarının muvaffakiyet öykülerinde ya mantıklı bir karar ya da beklenmedik talihli bir olay vardır. Fotoğraf: FreepikAslında zeka insanların eğitim başarısı ve iş performansına yönelik en yeterli gösterge. Akademik ve profesyonel muvaffakiyet da kişinin ilerideki yararına dair en yeterli göstergelerden biri. Ancak sorun büsbütün bundan ibaret değil.
Liverpool Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Vazifelisi Giovanni Sala’ya göre, bütün zeki beşerler güçlü olma güdüsüne sahip değil. Sala, hatta birçoklarının içinde bilgiye ulaşma dileği yattığını ve o yüzden kimilerinin mimarlık, mühendislik ya da akademisyenlik üzere entelektüel dönüşü daha çok olan ve görece düşük maaşların ödendiği işleri tercih ettiğini belirtiyor. İsveç’te kısa müddet evvel yürütülen bir araştırma, en çok kazanan yüzde 1’lik kesitin bilişsel test sonuçlarının görece az kazanlardan çok da farklı olmadığını gösteriyor.
Eğitim de zeka kadar önemli
Zeka üzere doğuştan edinilen ve sonrasında da geliştirilen faktörler tek başına kâfi değil. Başka kıymetli bir öge da eğitim. London School of Economics’te psikoloji araştırmaları yürüten Fernand Gobet, uzun süren eğitim hayatının öğrencilerin zeka puanını arttırdığını söylüyor fakat bir parantez açıyor:
“Burada değerli bir nokta var. Bu gelişmeler, genel zekayı geliştirmeye dair eğitimlerden fazla muhakkak marifetlere yönelik eğitimlerden gelir. Yani okul sana mesleksel muvaffakiyet ve performans testlerinde kullanabileceğin yararlı şeyleri öğretir.“
Hepimizin bildiği üzere, eğitim de ailenin sosyo-ekonomik durumundan etkilenir. Örneğin, kıymetli okullar ve özel öğretmenler, öğrenciye epey verimli bir eğitim sunar. Nitelikli eğitime erişim de kişinin gelecekteki gelirinde büyük farklar yaratabilir.
Nitelikli bir eğitim de bazılarına göre bir baht. Fotoğraf: FreepikAilenin sosyo-ekonomik statüsünün servet üzerindeki tesiri elbette yalnızca eğitim değil. Miras ve network de en kıymetli ögeler ortasında yer alıyor. Bu durum, bilhassa iş muvaffakiyetinde yatırım potansiyeli ve ilişkileri kritik derecede kıymetli olan teşebbüsçüler için geçerli.
Peki bahtın hiç mi tesiri yok?
Zeka, eğitim, sosyo-ekonomik durum insanların gelirini etkiliyor. Fakat Sala ve Gobet’e göre, bütün bu faktörler servetteki ferdi farklılıkları açıklamaya yetmiyor. Hatta Cornell Üniversitesi’nde kısa müddet evvel yapılan bir çalışma, talihin kıymetli bir tesire sahip olduğunu ortaya koyuyor. Çalışmaya göre, zenginliğin istatiksel dağılımı zeka dağılımından farklı. Çalışmada, zekanın “normal dağıldığı” ve birden fazla bireyde ortalama civarında olduğu söz ediliyor. Buna karşılık, zenginliğinse, bir ülkenin zenginliğinin yüzde 80’inin nüfusun sırf yüzde 20’sinin elinde olduğunu gösteren bir formül olan “pareto dağılımına” göre dağıldığın dikkat çekiliyor. Yani söz konusu araştırmaya göre, toplumlardaki varlıklı ve fakir ortasındaki orantısız eşitsizlikleri zeka tek başına açıklayamıyor.
‘Ne kâfi ne de gerekli’
Servet idaresi uzmanı Greg McFarlane de bilgiye ulaşma yeteneği olarak tanımlandığında zekanın servet inşasına katkı sunduğunu belirtiyor ve ekliyor: “Fakat âlâ okuyup, çok çalışıp yalnızca ortalama gelire sahip şahısların sayısı oldukça fazla.”
Çalışma, zekanın (veya genel olarak yeteneğin) rolünü yok saymıyor. Âlâ bir entelektüel yeteneğin, güçlü olma talihini artırdığına işaret eden Sala ve Gobet de, zekanın güçlü olmayı teminat altına alabilen bir öge olmadığı kanaatinde. İkili, “Bir dizi talihli olay, çok da dikkat çekmeyen bireyleri çok yüksek gelirli bireylere dönüştürebilir” demekte. Özetle, güçlü olmak söz konusu olduğunda zeka ne kâfi ne de gerekli lakin tesiri olduğu da ortada…
Kaynak: The Conversation, Investopedia, Kripto Koin
İlk yorum yapan siz olun